کتاب کامل جغرافیا((سوم راهنمایی))

جغرافیا

درس اول - برای آموختن جغرافیا از چه وسایلی استفاده می شود؟

کره جغرافیایی:
کره ی جغرافیایی مدل کوچک شده ی کره ی زمین است. روی کره جغرافیایی خشکی ها و آب ها را می توان مشاهده کرد. خشکی های روی زمین (قاره ها) ، اقیانوس ها، چگونگی ارتباط مردم جهان با یکدیگر از راه دریا، محل قطب شما و جنوب، محل خط استوا و چگونگی تقسیم شدن زمین به دو نیم کره شمالی و جنوبی، نصف النهارها و چگونگی تقسیم شدن زمین به دو نیمکره شرقی و غربی و بسیاری اطلاعات دیگر را می توان از طریق کره جغرافیایی بدست آورد.

نقشه چیست؟

کره ی جغرافیایی اگر چه شکل کره ی زمین را به خوبی نشان می دهد اما همه ی جزئیات را نمی توان بر روی آن نمایش داد. چرا ؟ چه مشکلی پیش می آید اگر کره ی جغرافیایی جزئیات زیادی را نشان بدهد؟ برای مشاهده دقیق تر موضوعات جغرافیایی از وسیله دیگری استفاده می کنند. این وسیله که در آموختن جغرافیا اهمیت بسیار زیادی دارد. <<نقشه>> است. نقشه تصویری است از سطح زمین که به نسبت مورد نیاز کوچک شده است. نقشه انواع مختلف دارد و جغرافی دان ها برای هر منظوری، نقشه ی خاص آن را تهیه می کنند. همان طور که در کلاس چهارم ابتدایی آموختید با استفاده از خطوط ساده می توانیم نقشه هایی از مدرسه، خانه، شهر یا روستای محل زندگی خود بکشیم.
امروزه برای تهیه نقشه های جغرافیایی از عکس های هوایی و ماهواره ای استفاده می کنند. فرض کنید سوار بالن شده اید.
از آن بالا زمین را چه طور می بینید؟ در عکسهای هوایی نیز سطح زمین همان طور دیده می شود.
بر روی نقشه های بزرگ از سطح یک کشور، رودها، جاده ها، زمین های کشاورزی، جنگل ها ، روستاها و ... مشخص می شوند برای مثال ، در این گونه نقشه ها ، کوه ها را به صورت دایره های متحدالمرکز نشان می دهند. جغرافی دانان از نقشه ها اطلاعات زیادی بدست می آورند و محل دقیق عوارض طبیعی مانند کوه، رود، جنگل و عوارض انسانی مانند ساختمان ها ، مزارع ، راه ها و پل ها را تشخیص می دهند.

انوع نقشه ها :

در جغرافیا برای داشتن هر موضوعی، نقشه ی خاصی تهیه می کنند. مثلاً ناهمواریها ، میزان بارندگی در یک منطقه، راه های یک کشور یا پراکندگی جمعیت و شهرها و روستاها را در نقشه های متفاوتی نمایش می دهند. به مجموعه ای از نقشه ها که در یک کتاب جمع آوری شده باشد، اطلس می گویند. اطلس ها در آموزش جغرافیا ارزش زیادی دارند.

فعالیت 4 - 1 - ص 9
1 - نام دو وسیله مطالعه درجغرافیا را بنویسید:

کره جغرافیایی - نقشه

2 - نقشه و کره ی جغرافیا چه تفاوت و چه شباهتی با هم دارند؟

هم کره و هم نقشه اطلاعات زیادی را در مورد پدیده ها و موضوع های جغرافیایی به ما می دهند، اما در نقشه می توان با مشاهده دقیق تری موضوعات را بررسی کرد و جزئیات بیشتری را نشان داد.

3 - کدام یک از اطلاعات زیر از کره جغرافیا و کدام اطلاعات از نقشه بهتر به دست می آید؟

1- کروی بودن زمین --> کره جغرافیا
2 - جزئیات پدیده های زمین --> نقشه
3- محل دقیق عوارض و پدیده ها --> نقشه
4 - چرخش زمین --> کره جغرافیا
5 - فاصله واقعی قاره آسیا از آمریکا --> نقشه

سؤال از متن درس :
1 - چه اطلاعاتی می توانیم از کره ی جغرافیایی بدست آوریم؟

خشکی های روی زمین، قاره ها، اقیانوس ها، چگونگی ارتباط مردم جهان از راه دریا، محل قطب شمال و جنوب، محل واقع شدن خط استوا و چگونگی تقسیم شدن زمین به دو نیم کره ی شمالی و جنوبی نصف النهارها و چگونگی تقسیم شدن زمین به دو نیم کره ی شرقی و غربی.

2 - کره ی جغرافیایی چه معایبی دارد؟

روی کره جغرافیایی نمی توان همه جزئیات را نمایش داد.

3 - مزیت نقشه بر کوه جغرافیایی چیست؟

بر روی نقشه می توان جزئیات را نشان داد و مشاهده ی دقیق تری از موضوعات جغرافیایی بدست آورد.

4 - بر روی یک نقشه کوه ها را به چه صورت نشان می دهند؟

دایره های متحدالمرکز

5 - برای تهیه نقشه ی ساده از یک کوه از.... بر روی آن کوه استفاده می کنند.

نقاط هم ارتفاع

6 - نقشه چیست؟

نقشه تصویری است از سطح زمین که به نسبت مورد نیاز کوچک شده است.

درس دوم - چگونه از نقشه استفاده می کنند؟
درس سوم : آیا وسایل دیگری برای مطالعه جغرافیا وجود دارد؟

استفاده از نقشه قاعده ی خاصی دارد که اگر آن را یاد بگیریم، می توانیم نقشه ها را بخوانیم. برای خواندن نقشه ها باید به موارد زیر توجه کرد:
1 - توجیه نقشه : نقشه را باید طوری در مقابل خود قراردهیم که جهت آن درست باشد. یعنی کج یا وارونه نباشد. هنگام استفاده از نقشه شمال آن باید با جهت ایستادن ما منطبق باشد.
2 - استفاده از راهنمای نقشه : در کنار هر نقشه ، فهرستی از علایم و رنگ هایی دیده می شود که در آن نقشه بکار رفته اند. با مراجعه به علایم می توانیم بفهمیم که هر علامت و رنگ، چه چیزی را در روی زمین نشان می دهند. اغلب این علایم در همه دنیا یکسان است. معمولاً شکل علایم راهنما به شکل واقعی چیزی که می خواهند آن را نشان بدهند، بسیار نزدیک است.
3 - مقیاس نقشه : نقشه ها را در اندازه های مختلف تهیه می کنند. میزان کوچک شدن نقشه را نسبت به اندازه واقعی در مقیاس نقشه می گویند. مثلا فرض کنید طول جاده ای بین در شهر که در واقع 20 کیلومتر است. روی نقشه ای 20 سانتی متر شده است. این نقشه نشان می دهد که همه طول ها به نسبت صدهزار بار کوچک شده است و در این حالت مقیاس آن به صورت 000/100/1 نشان داده می شود. (مقیاس کسری) در نقشه ای با مقیاس 000/50/1 طول روی یک سانتی متر باشد در روی زمین 50000 سانتی متر با 500 متر خواهد بود. گاهی در کنار نقشه خطوط تیره روشنی به شکل خط کش می بینیم که اعدادی را بالای آن نوشته اند. این ها مقیاس خطی یا ترسیمی اند، استفاده از مقیاس های خطی در خواندن نقشه بسیار آسان است، با استفاده از مقیاس نقشه، می توانیم فاصله ها را اندازه بگیریم و اندازه ی واقعی آن ها را محاسبه کنیم.
در مقیاس کسری هر چه عدد مخرج کسر بزرگتر باشد، آن کسر کوچک تر است. مثلاً مقیاس 50000/1 از 5000/1 کوچک تر است در نقشه هایی با مقیاس کوچکتر، عوارض طبیعی مانند دریاچه و رود یا عوارض انسانی مانند ساختمان ها و جاده ها خیلی کوچک می شوند و به همین دلیل ، نمی توان جزئیات (مانند کوچه ها را ... ) بطور مشخص دید. در عوض روی چنین نقشه هایی ، مساحت بیشتری از یک سرزمین را می توان مشاهده کرد. در نقشه های بزرگ مقیاس، مانند 100/1 و 1000/1 عوارض بزرگتر نشان داده می شوند اما مساحت کمتری به نمایش در می آیند.
این حالت شبیه موقعی است که شما با یک هواپیما در بالای یک شهر یا سرزمین پرواز می کنید، هر چه فاصله ی هواپیمای شما از زمین بیشتر شود مساحت بیشتری را می بیند ولی در عوض ، جزئیات و اجسام کوچک روی زمین را نمی توانید مشاهده کنید. برعکس اگر هواپیمای شما در ارتفاع کم پرواز کند جزئیات را بهتر می توانید ببینید ولی مساحت کمی را می توانید مشاهده کنید.

فعالیت 2 -2 ص 12 - درس دوم
1 - مقیاس را تعریف کنید؟

کوچک یا بزرگ بودن نقشه را نسبت به اندازه واقعی، مقایس نقشه می گویند ، با استفاده از مقیاس نقشه می توانیم فاصله ها را اندازه بگیریم و اندازه واقعی آنها را محاسبه کنیم.

2 - رودی که عرض آن 100 متر است، بر روی نقشه با عرض 10 سانتی متر دیده می شود، مقیاس این نقشه چه قدر است؟

x برابر است با 1000 ومقیاس نقشه 1000/1

3- برای خواندن نقشه به چه مواردی باید توجه کرد؟

1 - توجیه نقشه
2 - استفاده از راهنمای نقشه
3 - مقیاس نقشه

4 - منظور از <<توجیه نقشه>> چیست؟

نقشه را باید طوری در مقابل خود قرار دهیم که جهت آن درست باشد یعنی کج یا وارونه نباشد، هنگام استفاده از نقشه شمال آن با جهت ایستادن، منطبق باشد.

5 - در یک روستا دو نقشه متفاوت 5000/1 و500000/1 1 تهیه شده است. کدام یک از این دو مقیاس بزرگتر است؟ در کدام نقشه ، مساحت بیشتری دیده می شود؟ در کدام نقشه ، جزئیات را به صورت دقیق تری می توان دید؟

5000/1 بزرگتر است.
در مقیاس 500000/1 مساحت بیشتر دیده می شود و در مقیاس 5000/1 جزئیات را به صورت دقیق تری می توان دید.

درس سوم : آیا وسایل دیگری برای مطالعه جغرافیا وجود دارد؟

به غیر از کره جغرافیایی و نقشه که اساسی ترین وسایل آموزش جغرافیا هستند، ابزار و وسایل دیگری نیز به یادگیری جغرافیا کمک می کنند. این وسایل عبارتند از عکس جغرافیایی، فرهنگ جغرافیایی ، مدل های جغرافیایی ، نمودار و جدول های جغرافیایی و ...

عکس های جغرافیایی چه نوع عکس هایی هستند؟
برای آموختن جغرافیا از انواع عکس ها می توان استفاده کرد، از جمله عکس های معمولی که از مناظر طبیعی شهرها، خانه ها وفعالیت های انسانی گرفته می شود و با دقت در آن ها می توان اطلاعات جالبی بدست آورد. عکس های هوایی که برای تهیه نقشه های جغرافیایی از آن ها استفاده می شود و عکس های ماهواره ای که ماهواره ها آن ها را تهیه و به زمین مخابره می کنند. این عکس ها اطلاعات بسیار مفید و جدیدی را از سطح کره زمین یا پراکندگی ابرها از جو زمین در اختیار ما قرار می دهند. جغرافی دانان با استفاده از این عکس ها، وقوع طوفان های مهیب را پیش بینی کرده و آتش سوزی در جنگل های دور افتاده را مشاهده می کنند و به این ترتیب از تغییرات مطلع می شوند و هنگام بروز حوادث طبیعی ، جان انسانهای زیادی را نجات می دهند.

فرهنگ های جغرافیایی :

در جغرافیا، اسامی و اصطلاحات زیادی بکار می رود که برای آموختن آن ها از کتاب های خاصی استفاده می کنند. به این گونه کتاب ها فرهنگ اصطلاحات جغرافیایی، یا دایرة المعارف جغرافیایی می گویند. گاهی این فرهنگ ها با تصاویر و نقشه های مختلفی همراه است که در این صورت ، آن ها را فرهنگ نامه های مصور جغرافیایی می نامند.

مدل های جغرافیایی :

از جمله وسایل دیگری که برای آموختن جغرافیا کمک می کنند. مدل های جغرافیایی اند. مدلهای جغرافیایی انواع مختلفی دارند که در سال های بالاتر با آن آشنا می شوید. گاهی یک بخش از محیط طبیعی را در آزمایشگاه در ابعاد کوچکی مشابه سازی می کنند و پدیده های جغرافیایی را در مقیاس کوچک بر روی آن آزمایش می کنند. به چنین ابزاری که فهم موضوعات جغرافیایی را برای ما آسان می کنند. مدل جغرافیایی می گویند. یکی از معروف ترین مدل در آموزش جغرافیا <<میزشن>> است که با استفاده از مواد ساده ای مانند شن، ماسه ، خاک یا خاک اره می توان شکل ساده ای از طبیعت را ساخت و آزمایش های مختلفی با آن انجام داد.

نمودارها و جدول های جغرافیایی :

نمودارها و جدول ها : نیز از وسایلی هستند که درجغرافیا برای نمایش یا مقایسه بکار می روند کار اصلی نمودارها و جدول های جغرافیایی ، نمایش ساده ی اطلاعات جغرافیایی است. بطوریکه با یک نگاه می توان مطالب زیادی از آنها را بدست آورد. نمودارها انواع مختلفی دارند از جمله نمودار تصویری، ستونی ، دایره ای و منحنی اطلاعات و جغرافیایی درجدول ها دسته بندی می شوند. گاهی پس از تکمیل اطلاعات یک جدول، برای مقایسه با جدول های دیگر از آن ها ، نمودارهای جدیدی ترسیم می کنند

رایانه :

امروزه برنامه ها یا نرم افزارهای جغرافیایی بسیار متنوعی تولید شده است که حتی کودکان نیز به راحتی از آن ها استفاده کنند. نقشه ها و اطلس های رایانه ای نیز وجود دارند که با استفاده از امکانات رایانه ای به راحتی می توان آن ها را اصلاح کرد و اطلاعات جدید را به جای اطلاعات قبلی روی آن ها نمایش داد.

مشاهده مستقیم :

همه ی وسایلی که به آن ها اشاره کردیم. واسطه هایی برای یادگیری جغرافیا هستند، در واقع آن ها ، به شکل غیرمستقیم اطلاعات جغرافیایی را برای مطالعه فراهم می آورند اما دانش جغرافیا بیش از هر دانش دیگری به مشاهده مستقیم نیاز دارد. جغرافی دانان تنها در صورتی می توانند اطلاعات جدید جغرافیایی تولید کنند که محیط و پدیده های جغرافیایی را مشاهده کرده باشند. به همین دلیل درس جغرافیا همواره با فعالیت های میدانی <<بازدید های علمی>> همراه بوده است.

سؤالات درس 3
1 - چند نمونه از وسایلی که در مطالعه جغرافیا مورد استفاده قرار می گیرند را نام ببرید.

کره جغرافیایی ، نقشه ، عکس و فرهنگ جغرافیایی، مدل های جغرافیایی، نمودار و جدول های جغرافیایی،برنامه های رایانه ای جغرافیایی

2 - عکس های جغرافیایی چه فوایدی دارند؟
جغرافی دانان با استفاده از این عکس ها وقوع طوفان های مهیب را پیش بینی و آتش سوزی درجنگل های دور افتاده را مشاهده می کنند و به این ترتیب از تغییرات مطلع می شوند و هنگام بروز حوادث طبیعی جان انسانهای زیادی را نجات می دهند

3 - نقش مشاهده ی مستقیم را در دانش جغرافیا توضیح دهید.

دانش جغرافیا بیش از هر دانش دیگری دیگری به مشاهده مستقیم نیاز دارد. جغرافی دانان تنها در صورتی می توانند اطلاعات جدید جغرافیایی تولید کنند که محیط و پدیده های اجتماعی و جغرافیایی را مشاهده کرده باشند. به همین دلیل درس جغرافیا دلیل درس جغرافیا همواره با فعالیت های میدانی یا بازدیدهای علمی همراه بوده است.

4 - نمودارها و جدول ها به چه منظور بکار می روند و کار اصلی آنها چیست؟
نمودارها و جدولها از وسایلی هستند که درجغرافیا برای نمایش یا مقایسه به کار می روند. کار اصلی آنها نمایش ساده ی اطلاعات جغرافیایی است بطوریکه با یک نگاه می توان مطالب زیادی را از آنها بدست آورد.

درس چهارم : درباره ناهمواریها چه می دانید؟
درس پنجم : ناهمواریها چند نوع اند ؟
درس ششم - چین خوردگیها چند نوعند؟

آیا تاکنون اصطلاح ناهمواری را شنیده اید؟ به کوهها، دشت ها، دره ها ، جلگه ها ، تپه ها و پدیده های دیگری مثل آن ها که در روی زمین قرار گرفته اند، ناهمواری می گویند. به همه پستی ها و بلندی هایی که در سطح زمین دیده می شوند ناهمواری می گویند.
چرا ناهمواریها را مطالعه می کنیم؟
مطالعه ی ناهمواریها یعنی چگونگی پیدایش آن ها و تحولاتی که از گذشته تاکنون داشته اند و شکلی که در آینده پیدا می کنند بر عهده ی <<پیکره شناسان زمین>> است. پیکر شناسان زمین، ناهمواریها را دسته بندی کرده و عوامل پیدایش هر یک را مشخص می کنند و مورد مطالعه قرار می دهند. آنان هم چنین به تغییرات ناهمواریها توجه می کنند. ناهمواریها همواره به شکل ثابتی نیستند. عوامل تغییر دهنده ی چهره ی زمین ،آرام آرام یا به سرعت شکل ناهمواریها را تغییر می دهند. پیکرشناسان زمین سعی می کنند با شناسایی تحولات ناهمواریها ، آینده ی آن ها را پیش بینی کنند. مطالعه ناهمواریها به ما کمک می کند تا محیط طبیعی زندگی خود را بهتر بشناسیم و از آن بهتر و عاقلانه تر بهره ببریم.

کوهستان ها :

به شکل فوق نگاه کنید. این یک نقشه جهان نماست که ویژه گی های طبیعی کره زمین را نشان می دهد. در راهنمای این نقشه دقت کنید. در این نقشه در روی خشکی ها کدام رنگ بیشتر دیده می شود؟ نام رشته کوههای مرتفعی را که در روی این نقشه نوشته شده است. بخوانید.
راستی آیا هیچ گاه از خود پرسیده اید که کوه های زیبا و سر به فلک کشیده چگونه به وجود آمده اند؟ چرا بعضی از آنها بسیار بلندند در حالی که برخی دیگر ارتفاع کمتری دارند؟ آیا همه کوه ها در یک زمان به وجود آمده اند.

سؤالات درس 4 :
1 - ناهمواریها را تعریف کنید.

به همه پستی ها و بلندیهایی که در سطح زمین دیده می شوند ناهمواری می گویند.

2 - وظیفه پیکر شناسان زمین چیست؟

مطالعه ناهمواریها ، یعنی چگونگی پیدایش آنها و تحولاتی که از گذشته تاکنون داشته اند و شکلی که در آینده پیدا می کنند برعهده پیکر شناسان زمین است. پیکرشناسان زمین، ناهمواریها را دسته بندی کرده و عوامل پیدایش هر یک را مشخص می کنند و مورد مطالعه قرار می دهند، انان هم چنین به تغییر ناهمواریها توجه می کنند و با شناسایی تحولات ناهمواریها، آینده آنها را پیش بینی می کنند.

3 - مطالعه ناهمواریها چه فایده ای دارد؟

مطالعه ی ناهمواریها به ما کمک می کند تا محیط طبیعی زندگی خود را بهتر بشناسسیم و از آن بهتر و عاقلانه تر بهره ببریم.

درس پنجم : ناهمواریها چگونه تغییر می کنند ؟

تغییر شکل ناهمواریها : الف - کوهستان ها :
در نواحی کوهستان ها ، عواملی چون یخچال ها، باد ، باران، آب های جاری و تغییرات دما چهره ی کوهستان را تغییر می دهند. مواد حاصل از تخریب کوهستان ها ، به شکل تخته سنگ ها، قطعه سنگ ها، قطعه سنگ ها، پاره سنگ ها، دانه های شن و ماسه به حرکت در می آیند. این مواد به وسیله آب ، باد یا فروریختن از بالا به پایین دامنه ها منتقل می شوند و در نقاط دیگری برجای می مانند.
ب : سواحل : در نواحی ساحلی . ناهمواریها با سرعت بیشتری تغییر شکل می دهند. در بسیاری از این نواحی، میزان بارندگی بیشتر از نواحی دور از دریاست. باران و آب های ناشی از آن شکل ناهمواریهای ساحلی را تغییر می دهد.
هم چنین امواج دریا به ساحل برخورد کرده و ناهمواریهای ساحلی را تخریب می کنند و مواد آن را با خود به دریا می برند. باد نیز در ساحل ، ماسه ها را جا به جا می کند و شکل ناهمواریهای ساحلی را تغییر می دهد.
در نواحی ساحلی ، طوفان های دریایی بسیار شدید رخ می دهد که ممکن است طی چند ساعت ، ناهمواریها را فرسوده کند و چهره جدیدی به ساحل بدهد.
پ - در بیابان ها :
در بیابان ها ، تفاوت دما سبب وزش بادهای نسبتاً شدید می شود. این بادها، شن و ماسه های بیابان را جابه جا می کنند و آن ها را به صخره ها و سنگ ها می کوبند و هم چون سمباده ، سنگ ها و صخره ها را صیقل می دهند. باد ماسه های بیابان را به شکل انواع تپه های ماسه ای در جایی انباشته می کند و پیوسته با وزش خود، شکل تازه ای به آنها می دهد. هم چنین تفاوت دما شقایق...